||ग्रामगीता||
मंत्र-गुरुदेव, धर्म
–मानव, पंथ
–सामुदाईक
प्रार्थना ,भक्ती- ग्रामसेवा ,
१)ओम
नमोजी विश्वचालका |जगतवंध्य
ब्रम्हांडनायका
एकची
एकची असोनी अनेका |भाससी विश्वरूपी ||१||
२] आपणची
मंदिर मूर्ती पुजारी | आपणची पुष्पे होऊनी पूजा करी
||आपणची देवरूपे अंतरी |पावे
भक्ता |१ \२||
|>१ पासून ते १० \१२ --| पर्यंत विश्वव्यापक रचना
केली . अशी विश्वात्मक भावना असताना सत्य लपले कोठे हाच
मोठा प्रश्न आहे
३]पुण्यक्षेत्र
पंढरपुरी |बैसलो असता चंद्रभागे तीरी ||
स्पुरू लागली ऐसे अंतरी |विश्वाकार
वृत्ती |१ \४४
||
--|दगडाच्या देवाने
ग्रामगीता लिहिण्याची स्पुर्ती दिली आणि त्यांच्या विरोधात सिद्धांत मांडलेत हे नवलच आहे. मूर्ती पूजेच्या विरुद्ध अनेक भजने
लिहिली आहेत , आणि हा स्वमत सिद्ध करण्या करिता केलेला विरोध आहे असे मला वाटते. कारण महाराजांच्या प्रत्येक लिखाणातून ब्राम्हण
आणि शास्त्र यांचा तिरस्कार दिसून येतो
४ ] विशालता
गेली मानवाची |रचना केली जाती पंथाची ||
कामाची होती ती कायमची |विभागणी
माथी बैसली |१ \५९||
चातु चातुर्वर्ण्यं मया
सृष्टम ,गीता,,, हि समाज व्यवस्था आहे काळ परत्वे यात बदल झाले आहे
आणि महाराजांनी वर्ण
व्यवस्था अ ५ वा मध्ये सुंदर समन्वय साधला आहे
५]विश्वब्रम्ह
बोलत गेला |सभोवती समाज दुखी बुडाला |
ग्रामसेवाही न कळे
ज्याला | त्याचे ज्ञान व्यर्थची |१\७२
||
भक्तीचे अनेक प्रकार आहेत
.ग्राम सेवा नाही झाली म्हणून त्याचे ज्ञान व्यर्थ असे म्हणणे चुकीचे नाही
का?
आपापल्या पद्धतीने सर्वच
भक्त समाज सेवा करतात हे लक्षात घ्यायला पाहिजे
६]माझी
मला साक्ष आहे |मी ग्रंथकरता विद्वान नोहे ||
परी धान्यराशीत आपुले
पोहे |टाकावे वाटती |७६ ||
हे धान्य राशीत पोहे नाहीत
दुधात मीठ आहे.
७]आपुले
गाव उन्नत करावे |सकल लोक हाती घ्यावे ||
यासी देवाचे गोडवे |गावेत
कासयासी ?||८६ ||
असे मूर्खपणाचे प्रश्न
बरेच आहेत. आणि याचे समाधानहि केले
,
८]आम्ही
मुख्यता कार्यप्रेरक |चालती आम्हा ऐसे नास्तिक ||
ज्यांचा भाव आहे सम्यक | सुखी
व्हावे सर्व म्हणुनी ||१०६ ||
भलेही तो देव न माने |परी
सर्वा सुख देऊ जाणे||
मानवासी मानवाने |पूरक व्हावे म्हणूनिया ||१|१०७
||
हे सारे गावाचे धन |असे
काया वाचा,बुध्दी प्राण |
ऐसे असे जयाचे धोरण |तो
नास्तिकही प्रिय आम्हा ||१११||
तो तत्त्वतः नास्तिकची
नोहे |जो सर्वांसी सुखविताहे |
तो देव देव जरी न
गाये |तरी देवसेवाची त्या घडे ||११२||
अध्याय २रा
९]अनेक
प्राणी जेथे राहती |त्या सर्वाची राहावी सुस्थिती |
समान समाधानाची गती |त्यास
धर्म म्हणावे ||३||
*नको सत्तेचा बडगा त्यासि
|नको
दंडभय सत्कर्मासी |
आपापले कर्म सर्वासी |धर्म
शिकवी सर्वागे ||१०||
धार्मिक त्यासची म्हणावे |सत्तेवाचुनी
वागे बरवे |
स्वये आपुल्याची स्वभावे |समरस
होई सर्वाशी ||११||
नको वैद्य अथवा डॉक्टर |आपणची
राहे आरोग्यतत्पर|
नको
वकील न्यायाधीश दंडधर |न्यायव्यवहार सहजची ||१२||
नको धार तरवारीचा|चुकीस्तव
तळमळे आत्मा साचा |
साक्ष देतो अंकुर देवाचा |अंतरामाजी
||१३||
ऐसे ज्याचे ह्दयी स्फुरण |तोची
खरा धर्मवन |
बाहय अवंडबर धर्मचिंन्ह |ते ते गौन,धर्म
नव्हे ||१४||
अ ८ मध्ये काय सांगतात
ते पहा.. स्वमत निर्णय
परंतु भयावाचुनी काही
लोक |न एकतीच बोध सम्यक |
दंडांविन जैसे पशु देख |न
चालतीच योग्य मार्गे ||१६ ||
त्यांना हित कोणी
शिकवावे?|कोणी मूर्खाचे हृदय धरावे ||
म्हणोनी सत्तेने सरळ
करावे |ऐसा मार्ग वाढवा ||१७ ||
*मानव
पशुयोनीतून आला |नराचा नारायण होणे त्याला ||
यासाठी संस्कार देऊनी सावरीला
|क्रमाक्रमाने
||२\२८
||
महाराजांना डार्विनचा
उत्क्रांती वाद मान्य आहे असे समजावे का?
यासाठी धर्मे नेमिले
संस्कार |आश्रम गोविले जीवनी चार ||
आयुष्य कल्पुनी वर्षे
शंभर |विभागिले ते उन्नतीस्तव ||३१ ||
-[अति
उत्तम व्याख्या केली आहे, शास्त्रशुद्ध वचन
या अगोदर काय म्हणतात विशालता गेली मानवाची |रचना
केली जाती पंथाची ||
शास्त्र संमत असतांना
स्वमत मांडणे.शास्त्र खोटे ठरविणे हा त्यांचा स्वभावच होता असे
म्हणावे लागेल
उदा;-आठ
वर्षाचे आतची त्याला |पाहिजे उपनयन
संस्कार केला ||
तोही
नको रुढीचा बांधला |नाटक नुसते बटूचे ||४८||
शास्त्राने
सागितले ते बटूचे नाटक आहे
महाराज
म्हणतात ते खर [ग्रामगीता]
उपनयन म्हणजे विद्येचे व्रत|ब्रम्हचर्याश्रमची
सुरुवात |
गुरुजवली
करणे समर्पित |जीवन त्याचे घडवावया ||४९||
बसवू
नये मुलीसह शिक्षणी |तेथे संमिश्र नाटके कोठोनी ?|
स्त्रेणासंगती
शृंगारगायनी|क्षणभरीही बसो न दयावे ||६४||
अध्याय ३रा
निपुत्रिकास
अधोगती |ऐसे जे ग्रंथवेत्ते म्हणती |
त्यांच्या
म्हणण्याची निष्पत्ती |दुसरी होती ||७५||
भारती
ऐसा काळ आला |संन्यासी देती ज्याला त्याला |
महत्त्व
न दयावे लग्नकार्याला |ऐसे झाले ||७६||
ज्याचे
त्याने तप करावे |ऐसे धरले बहुतांच्या जीवे |
म्हणोनी
हे बंधन घालावे |लागले ग्रंथकर्त्या ||७७||
पुत्र
व्हावा कुल-उदधारी |एरव्ही ती वांझची बरी |
ऐसेही
बोलिले निर्धारी |ग्रंथामाजी ||७८||
यातुनी
हाच निघे सार |समाज धारणेसाठी संसार |
पुत्र
नसताही होतो उधार |प्रयत्नशील गृहस्थाचा ||७९ ||
मन
काढावे घरातुनी |पुत्रास जबाबदारी समजुनी ||
पुत्र
नसता गावासी अर्पुनी |देशाटनी निघावे ||८६
||
पहावी
विशाल स्थाने मंदिरे |तीर्थे वने मुनी कुतीरे ||
अनासक्त
वहावया मने शरीरे |चित्त लावावे सत्कार्यी ||९०||
अध्याय ४ था
म्हणोनी
म्हणतो वैराग्यासाठी |घर सोडणे नको उठा उठी ||
त्यासाठी
पाहिजे बुध्दी गोमटी |सेवाभावना त्याग वृत्ती ||५१||
यात्किती
विरोधाभास आहे ते पहा
आपुले
घर सोडूनी दयावे |गावची घर समजोणी राहावे ||
सर्व
गावचे काम करावे |देव सेवा म्हणोनी ||५२ ||
आपुल्या
मुलासारखीच सर्व मुले |होओत ऐसे मनी आणिले ||
त्यांच्या
जोपासनेचे व्रत घेतले |तोची विरागी म्हणावा ||५६ ||
त्यासची
म्हणावे विरागी |जो सर्व लोभाचा परित्यागी ||
सेवेसाठी
कस्ट घे अंगी |नेहमीच लोकांच्या ||५८ ||
म्हणोनी
हे चुकची आहे |तो सन्यास सन्यासची नोहे ||
वानप्रस्थची
संन्याशी राहे |धोका न होय मुलाऐसा ||६४ ||
१०-२०
ओव्या अशाच पद्धतीच्या आहेत ..........
झुडच्या
झुंड मुले नेती|कोणी बैरागी संन्याशी करिती ||
आणि
मग बोके होऊनी फिरती |लोकांमाजी ||६८ ||
सवे
घेउनी आपुली पत्नी | सेवा करिती मिळोनी दोन्ही ||
हेची
आहे वैराग्याची निशाणी |संसार संग सुटाया ||७८ ||
आणि
कोणी निरासक्त झाला |संन्यास घेउनी वनी गेला ||
तोही
नाही उपेगा आला | समाजाच्या ||८० ||८३|८४|८५|८६||
मानावे
सकळांचे आभार |करावा परस्परांसी पूरक व्यवहार ||
असो
सन्यासी वा गृहस्थ नर | सारखा अधिकार सर्वांचा ||११२
||
||११३||११४ ||
*पुत्रधर्म पाळता पुत्र श्रेष्ट
|पीत्रूधर्म पाळता पिता वरीष्ट ||
येथे म्हणावे श्रेष्ट
कनिष्ट |कोणी कोणा ||११५ ||
पाया तेनेची पडावे ज्याने आपुल्या कर्मासी चुकावे ||
नाहीतरी प्रेम ठेवावे ||परस्परचे दोघांनी ||११६
||
माता पित्याच्या पाया पडणे हे सुद्धा महाराजांना आवडत
नाही
अध्याय ६ वा
*ईश्वरे जग केले निर्माण | त्याचे
कार्य अजुनी अपूर्ण ||
ते आपापल्यापरी कराया पूर्ण |सदबुध्दी
दिली मानवा ||१ ||
यासाठीच झाले अवतार | यासाठीच संत भक्तांचा
व्यवहार ||
सुखी करीन अवघाची संसार |ब्रीद
तयांचे ||९ ||
||१०|| गाव
सुधारल्याशिवाय मोक्ष मिळणार नाही.....
अध्याय ८ वा
परंतु भयावाचुनी काही लोक |न
एकतीच बोध सम्यक |
दंडांविन जैसे पशु देख |न
चालतीच योग्य मार्गे ||१६ ||
त्यांना हित कोणी शिकवावे?|कोणी
मूर्खाचे हृदय धरावे ||
म्हणोनी सत्तेने सरळ करावे |ऐसा
मार्ग वाढवा ||१७ ||
अध्याय ११ वा
म्हणोनी बहिष्कार ,असहकार
|करोनी
त्याचे तोडावे आधार ||
नाक दाबता तोंड सत्वर |उघडो लागे ||२८||
भिका-यास भिक दिली |त्याने
दारू गाज्यात उडविली ||
सांगा काय दया घडली |एसियापरी ||४९||
जो चोरांनी नागवावा |गुंड लोकांनी फसवोनी
ध्यावा ||
परस्त्रीने भोंदवावा |तो सात्विक कैसा ||६९
||
अध्याय १२ वा
**कधी काळी करिती भजन |घरोघरी
बोलाव्या जाऊन ||
तुटका वीणा टाळ दोन | मृदंग गेला कामातुनी ||३५
||
ऐसा झाला तालतीतंबा |विस्कळीत झाल्या कीर्तने
सभा ||
म्हणती दया यावी रुक्मिणीवल्लभा |आपुली
सुद्ध्ची नाही ||३८ ||
अध्याय १३वा
व्याख्याने कीर्तने कलापथक |वादविवाद
पोवाडे नाटके सात्त्विक |
एसी नित्य नवनवी करमणूक |गावी
चालवावी सर्वांनी ||९६||
काय चालले जगामाजी |कळावे गावी सहजसहजी ||
म्हणोनी वृत्तपत्रे असावी ताजी |आकाशवाणीहि
त्या ठाई ||१०४ ||
गुराढोरांची औेषधे जाणती |साहय
दयावे त्या ग्रामिणाप्रती |
अनुभूत नुसखे लोकगीतादी किती |संग्रह
त्याचे करावा ||१०८||
अध्याय १४ वा
भाग्यवंताची उलटी व्याख्या | करणे
शोभते का शहाण्यासारख्या ||
अरे,सकाळी उठ्नारासची सख्या | भाग्यवंताची
म्हणावे ||३४ ||
पवित्र धूप, सुगंध सात्त्विक |तेणे
वातावरण रोगनाशक |
रांगोळ्या आदि प्रसन्नकारक |स्वच्छ
असावी जागा तरी ||७६||
कोणी आसने,पाट टाकावे |कोणी
वाढावे,पाणी ठेवावे |
कोणी उदबत्ती,धूप लावावे |सुगंधसाठी
||७९||
राजस,तामस,सात्त्विक
|भोजनाचे
प्रकार अनेक |
त्यात आपली शक्त्ती पाहुनी सम्यक |पचेल
तैसे करावे ||८८||
सर्व भोजनी उत्तम भोजन |ज्यात
गोधृतदुग्धतक्रपण ||
समजावे अमृताचे सेवन | शरीरासाठी ||१२७
||
अध्याय १८ वा
रास्ट्रसंत तुकडोजी महाराज
मंदिरी बैसोनि नाक दाबावे |त्यापेक्षा
मार्गीचे काटे उचलावे |
दुखितासी प्रेमे पाणी पाजावे |हे
श्रेष्ठ तीर्थस्नानाहूनी ||१९||
मोजके थोर पुरुष होऊनी जाती |इतरांची
पातळी नयेची वरती
तव ती समाजाची प्रगती |कैसी म्हणावी जाणत्याने ?||७९||
काही असती जमीनदार |तेची गावचे अर्थभांडार |
त्याचा सर्व कारभार |सोपवावा लावावा
माजुरांवरी ||८९||
अध्याय १९ वा
मुलगी बहु शिकली
शालेमाझारी |परी स्वयंपाक करता न ये घरी |
काय करावी विद्याचातुरी ?|कामाविण लंगडी ती ||१६||
वडिलांने मुलगा नाही शिकविला |तोही पापांचा भागीदारी झाला |
जैसे जन्म देणे कर्तव्य त्याला |तैसेची शिक्षण देणे अगत्याचे ||४२||
ऐसे करिता होईल प्रगती |मुले उत्तम विद्यार्थी बनती |
थोर थोर उदयोगधंदे शिकती |पुढे पुढे ||६१||
आजचे सान सान बाल |उदया तरुण कार्यकाते होतील |
गावाचा पांग फेडतील |उत्तमोत्तम गुणांनी ||७३||
असोत गरिबी किंवा धनिक |मुलांस
विदया शिकवाव्या अनेक |
गावाचे संपत्ति पुरवावी अधिक |याचा
मार्गी ||१०७||
यातचि वेचावे खूप धन |करावे पूर्वजानचीया
नावाचे दान |
विद्यालये झालीय पवित्र, संपन्न
|गाव
होईल स्वरपुरीं ||१०८||
अध्याय २० वा
जिच्या हातीं पाळण्याची दोरी |तिच
जगाते उदधरी|
एसी वनिर्ली मातेची थोरी |शेकडो
गुरुहूनीही ||३||
पुरुष सर्वकाही करी |परी बांधला राहे
घराबाहेरी |
सर्व विचार घेवोनि आचरी |तरीच
शांती त्यासही लाभे ||६||
काही पुराणी सांगितली दिशा |करावी स्त्रीजातीची उपेक्षा|
ती होती साधनाची
शिक्षा | सर्वतोपरी ||१०||
वैराग्यात
न कथिले दोषविरोधा | नसली साधनात आपदा |
कीर्तीत
नसली काही निंदा |तरी पूर्ण नोहे साधना ||१२||
म्हणोनि इंद्रिय-विषय-दोषदर्शन |देहाचे
नस्वरत्व,ओंगळपण |
हे वैराग्यार्थ केले कथन |व्यक्तिनिंदा नव्हे ती
||१३||
म्हणोनि विधीने सेवन उचित बोलिले |महिलेवीण विश्व न
चाले |
काय होते पुरुषाने केले ?|अभद्र झाले घर सारे
||१७||
ते हे स्वतःसिद्ध मौलीपण |स्रीयेअंगी सहजचि घडण |
त्याचा विकास करावया पूर्ण |उत्तम शिक्षण पाहिजे
||२६||
स्त्री-दक्षता विचित्रची आहे |तेथे माणसाचे लाक्षचि
न जाय |
तेवढे शिक्षण मुलाबाळांस ये |तरीच सोय संसाराची
||२७||
निरीक्षोनि जी जी घरे पहिली |तेथे सरसता अनुभवा आली
|
चातुर्य-लक्षणे अधिक दिसली |महिलांमाजी ||३१||
परि यातून एकचि घ्यावे |स्त्रियांसि कोठे अव्हेरावे
|
कोठे माऊली म्हणोनि पाया धरावे |ओळखावे हे तारतम्ये
||३७||
कोठे वागवावे मित्रभावे |कोठे देवी म्हणोनि पूजावे
|
कोठे वैरिणीसारिखे बघावे |स्थलकालपात्रभेदाने
||३८||
जे जिकडे जातील तिकडे |स्त्रीचि आहे मागेपुढे |
अंतरी-बाहेर प्रकृतीचे वेढे |जीवापाडे पडले हे
||४०||
काय स्त्रियांनी नाही लिहिले वेद ?|नाही केला
ब्राम्हवाद |
नाना विदयाकला-भेद |यांत प्रवीण कितीतरी ||५०||
हजारो स्त्रीया फुलाहूनी नाजूक |ब्रीदासाठी जाहल्या
राख |
त्यांचे करावे तेवढे कौतुक |थोदडेची आहे ||५२||
स्त्रियेसारखी मोहिनी नाही |स्त्रियेसारखी
वैरागिणी नाही ||
स्त्रियेसारिखे मुलायम नाही | आणि कठोर रणचंडिका
||५३||
ऐसे असता दाबून ठेवावे |आजच्या युगे शोभा न पावे ||
जेथे समान हक्क असती बरवे |वर-वधूंना ||६६ ||
अध्याय २१ वा
*विवाहा आधी परस्पराने |पाहावे दोघांनी निश्चयाने
||
विचारस्वातंत्र्य दोघाशी देणे | अगत्याचे ||११ ||
जुळता दोघांचे विचार |विकास पावेल कारभार ||
दोघांची उत्साह शक्ती अपार |कार्य करील सेवेचे
||१४||
सर्व धनांमाजी सुपुत्रधन |वाढली राष्टाचे गौरवस्थान
|
म्हणोनीच वधु-वरांनी शोधून |लग्न करावे विचारे
||२५||
आकाशतील पाहती ग्रह |इकडे स्वभावी वेगळे दुराग्रह |
जीवनात वाढे जयांची द्रोह |ऐसे त्यांना न दिसती
||७८||
लग्नाचे अपार सोहळे |यासी विवाह म्हणो नये ||८२||
चार-पाच दिवस लग्न |लग्नात होती नाना विघ्न |
मोठेपणाचे विंडबन |कासयासी करावे ?||८५||
असोत अडी-अडचणी किती |साधीलिच पाहिजे तिथी |
एसी का ठेवावी प्रवृत्ति |रूढीबदध ?||८६||
प्रसन्न हवा,पाणी,ऋतु |हाची विवाहाच मुहूर्त |
बाकीचे झांजट फालतू |समजतो आम्ही ||८७||
अध्याय २२ वा
त्याची विकृती शिगेस लागली |शरीरगात्रे विस्कळून
गेली |
मग वाट पाहे आपुली |मूळच्या घराची ||१४||
परी प्रयत्न करोनि नाही जगला |शेवटी शरीर सोडोनि
गेले |
समजावा देवाच्या स्वरूपी मिळाला |प्राणी आपुली
||१७||
मग ईस्वरास करावी प्रार्थना |त्यास शांती लाभो
देवसदना |
भोजन ते भक्ती मरण ते मुक्ती असाच याचा अर्थ असावा ....
आमुच्या सुखदुःखाच्या भावना |न बाधोत तया ||१८||
*मृत्यूही सुमंगल समजावे |स्मशानयात्रेस सहयोग
दयावा |
दिंडीघोषे मार्ग सुधारावा | जानाराचा ||२६||
मृतशरीराचे करोनि दहन |पवित्र करावे वातावरण |
गावे लावोनि ठेवावे समान |योग्य ठायी ||२९||
मृत शरीरास पितांबर |घरी नसल्यास विका घर |
दुख भोगा जन्माभर |ऐसे कोणी न करावे ||३०||
असेल तैसेचि वागावे |जुनेही वस्त्र स्वच्छ करावे |
खुशाल अंगी बांधोनी न्यावे |मृताचिया गरिबांनी
||३१||
शास्त्र द्रोह
नवेची वस्त्र पाहिजे आणिले |
ऐसे शास्त्राने जरी सांगितले |
तरी आमुच्या घरचे कैसे चाले |
नाही ठाउके शास्त्रासी ||३२||
तुपावाचोनी नको भोजन |हे शास्त्रवाचन पाळतो कोण ?
मग मृतासीच तूप चोळाया जाण |शास्त्रवचन का सांगावे
?||३३||
सुतक धरण्याची प्रथा लाविली |ही तर शोकवृत्तीच
दाविली |
आड येतील ती काढून टाकिली |पाहिजेत एसी बंधने
||३८||
याचा मूळ उददेश ऐसा होता |मृत देहाचा संसर्ग घडता |
रोगजंतु चढली सुश्रुषा करिता | म्हणोनि दूर राहावे
||३९||
परी बाप शंभर कोसंवरी मेली |मुलगा सुतक पाळी
मुंबईला |
हा विपयार्स पाहिजे दूर केला |मूळ चित्ती धरोनि
||४०||
विवेके सावरोनी भावना |करावी तेराव्या दिवशी
प्रार्थना |
सर्व लोकांसह जाणा |भजनानंद चाखावा ||४६||
सांगावी स्मृती म्हणोनि कहाणी |असेल तरी दान देवोनि
सेवा करावी त्या निमित्तानी |नसल्यास मनी खेद नको
||४७||
महाराजांनी त्यांच्या लिखाणातून ब्राम्हण आणि शास्त्र यांचा तिरस्कार केलेला नाही. शास्त्र हे लोकांच्या समोर चुकिच्या पद्धतीने ज्यांनी ज्यांनी मांडले त्यांच्यावर सडेतोड पणे न घाबरता टिका केलेली आहे.
उत्तर द्याहटवा